Οι χιλιάδες άνθρωποι που έχουν εγκλωβιστεί εκεί προσπαθούν να επιβιώσουν κόντρα στον φόβο και τη βία, στην ανασφάλεια για το αύριο, τις δυσκολίες, τη βρωμιά και τις αρρώστιες. Οι φωνές των παιδιών, που πάντα δημιουργούν μια αίσθηση ευφορίας, δεν είναι αρκετές για να αντιρροπήσουν το γενικότερο αίσθημα απόγνωσης που δημιουργεί ο εγκλωβισμός τους.

Καθώς οι προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές αυξάνονται, το Sputnik βρέθηκε στη Λέσβο, μίλησε με τους αρμόδιους του κέντρου, με διεθνείς οργανώσεις που εργάζονται στο πεδίο, με πολίτες της Μυτιλήνης, αλλά και με τους ίδιους τους πρόσφυγες και επιχειρεί να αναδείξει τις βαθύτερες αιτίες που έκαναν την κατάσταση στη Λέσβο και σε άλλα νησιά του Αιγαίου εκρηκτική για μια ακόμη φορά μέσα σε τρία χρόνια.

Λέσβος: Προορισμός και όνειρο ή αδιέξοδος εφιάλτης;

Τα αριθμητικά στοιχεία αποτυπώνουν ξεκάθαρα την αδιέξοδη κατάσταση που επικρατεί: Μέχρι τις 9 Σεπτεμβρίου 2018 στα νησιά του Αιγαίου ζούσαν περισσότεροι από 18.400 πρόσφυγες και μετανάστες, σύμφωνα με τα στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR). Από αυτούς, οι 9.500 διαμένουν στη Λέσβο. Μόνο στη Μόρια, σύμφωνα με το ΓΕΕΘΑ, διέμεναν μέχρι τις 14 Σεπτεμβρίου 8.789 άτομα, σε έναν χώρο που είναι φτιαγμένος μόλις για 3.300 άτομα. Οι υπόλοιποι, διαμένουν σε άλλες δομές όπως το Καρά Τεπέ, καθώς και σε κατοικίες που έχουν παραχωρηθεί ή ενοικιαστεί.

Οι αριθμοί συμφωνούν και με τα όσα δήλωσε στην κάμερα του Sputnik ο Αναπληρωτής Διοικητής του ΚΥΤ Μόριας Σταύρος Σταυρίδης, ο οποίος έκανε λόγο για περίπου 9.000 άτομα. Ο κ. Σταυρίδης μάλιστα, αποκάλυψε ότι το ανθρώπινο δυναμικό στο ΚΥΤ δεν ξεπερνάει τα 100 άτομα με αποτέλεσμα να είναι αδύνατος ο ολοκληρωμένος έλεγχος, ενώ η συντριπτική πλειοψηφία των εργαζομένων είναι συμβασιούχοι. «Από τους 100, οι 25-28 είμαστε μόνιμοι υπάλληλοι. Δουλεύουμε και κάνουμε πλάνα για κάτι καλύτερο με ημερομηνία λήξης. Δεν ξέρουμε αν όταν λήγουν οι συμβάσεις θα έχουμε κατευθείαν αναπλήρωση ή θα μείνουμε 2-3 μήνες με κενό. Είναι απίθανο να τα καταφέρουμε 20-30 άτομα, κι ας έχουμε τη βοήθεια ΜΚΟ».

Η απάντηση στο πώς γίνεται να ζει στο ΚΥΤ της Μόριας υπερδιπλάσιος αριθμός ανθρώπων από αυτόν που προβλέπεται, βρίσκεται, στα χωράφια που συνορεύουν με το Κέντρο Υποδοχής. Με τον εύγλωττο τίτλο «Olive Grove» πρόσφυγες, μετανάστες, μέλη ΜΚΟ και τοπικές αρχές αναφέρονται στα χωράφια με ελιές που βρίσκονται γύρω από το ΚΥΤ και πλέον φιλοξενούν έναν μεγάλο αριθμό σκηνών.

Ο μεγάλος αριθμός των προσφύγων και μεταναστών που πλέον δε χωράει στις δομές εντός του Κέντρου, αναγκάζεται να ζει έξω από αυτό, στον ελαιώνα που το περιβάλλει. Έτσι, ο αριθμός των ανθρώπων που καταγράφεται στη Μόρια αποτελεί το σύνολο των προσφύγων και μεταναστών που ζουν μέσα στο Κέντρο, αλλά και έξω από αυτό.

Πλέον, οι νεοαφιχθέντες στη Λέσβο καταγράφονται στο ΚΥΤ και στη συνέχεια, λόγω του υπερπληθυσμού, παραπέμπονται σε χώρους του ελαιώνα, ο οποίος έχει χωριστεί σε ζώνες ώστε να μη ζουν οικογένειες με παιδιά κοντά σε ανύπαντρους άνδρες. Στον ελαιώνα, άλλωστε, εντοπίζεται και το μεγαλύτερο πρόβλημα στις συνθήκες διαβίωσης.

Η συμφόρηση στο Κέντρο Υποδοχής έχει πολλές αιτίες. Μια από τις σημαντικότερες όμως είναι και η χρονοβόρα διαδικασία εξέτασης των αιτήσεων που κάνουν οι πρόσφυγες και οι μετανάστες όταν φτάνουν στα Κέντρα Υποδοχής, παρά τις προσπάθειες επίσπευσης που έχουν γίνει. Σύμφωνα με τα πιο επικαιροποιημένα στοιχεία της Υπηρεσίας Ασύλου, από το 2013 έχουν γίνει στην Ελλάδα 178.485 αιτήσεις ασύλου, από τις οποίες, οι 50.091 εκκρεμούσαν μέχρι το τέλος Αυγούστου του 2018. Συνολικά, από το 2013, 29.296 άνθρωποι έχουν υποβάλει αίτηση για άσυλο στη Λέσβο. Χαρακτηριστικό της κατάστασης είναι ότι μόνο κατά το πρώτο οκτάμηνο του 2018 στο νησί καταγράφηκαν 11.325 αιτήματα, δηλαδή περίπου το 1/3 των συνολικών αιτήσεων που έχουν γίνει τα τελευταία πέντε χρόνια.

Σε μια προσπάθεια να αποσυμφορηθεί η κατάσταση στην Ελλάδα καθώς και σε άλλες χώρες που έχουν λειτουργήσει ως πύλες εισόδου, οι χώρες της ΕΕ αποφάσισαν να δεχτούν πρόσφυγες και μετανάστες στα εδάφη τους μέσω του προγράμματος μετεγκατάστασης. Ωστόσο, οι θέσεις που διατέθηκαν τελικά συνολικά δεν είναι ικανές να λύσουν το πρόβλημα του υπερπληθυσμού. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τα στοιχεία της Υπηρεσίας Ασύλου, μέχρι το τέλος Μαρτίου του 2018 συνολικά είχαν διατεθεί από κράτη – μέλη της ΕΕ μόλις 30.836 θέσεις μετεγκατάστασης. Σε αυτό το πλαίσιο ήδη έχουν μετεγκατασταθεί 21.999 άτομα. Για να γίνει σαφές το γεγονός ότι το πρόγραμμα μετεγκαταστάσεων δεν έχει καταφέρει να λύσει το πρόβλημα της Ελλάδας, αρκεί να αναφέρουμε ότι σύμφωνα με τα στοιχεία του UNHCR, σε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια, μέχρι και τις 31 Αυγούστου 2018, ζούσαν τουλάχιστον 62.500 πρόσφυγες και μετανάστες. Στο πρόβλημα του περιορισμένου βαθμού αλληλεγγύης που δείχνουν τα ευρωπαϊκά κράτη, έρχεται να προστεθεί και το ζήτημα των κρατών που δέχτηκαν πολύ μικρό ή και μηδενικό αριθμό προσφύγων στο έδαφός τους στο πλαίσιο των μετεγκαταστάσεων. Συγκεκριμένα, η Αυστρία και η Ουγγαρία δεν διέθεσαν καμία θέση, η Τσεχία διέθεσε 30, η Σλοβακία 50 και η Πολωνία 65 θέσεις.

Το ζήτημα της ευρωπαϊκής χρηματοδότησης των προσφυγικών και μεταναστευτικών δομών αποτελεί ένα ακόμη πολύ σύνθετο θέμα το οποίο προστίθεται στις αιτίες που προκαλούν το εκρηκτικό πρόβλημα στα νησιά του Αιγαίου.
Τα σημαντικά ποσά που εκταμιεύονται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ακολουθούν μια γραφειοκρατική διαδρομή που δυσκολεύει την άμεση διάθεσή τους για την ενίσχυση των δομών φιλοξενίας.

Από την άλλη πλευρά, η Κομισιόν, μόλις έναν χρόνο νωρίτερα, σε αξιολόγησή της για τα προγράμματα χρηματοδότησης προς την Ελλάδα για το προσφυγικό εκτιμούσε ότι στις θετικές επιπτώσεις της χρηματοδότησης περιλαμβάνεται η «ετοιμότητα για μελλοντικές κρίσεις», η «ικανότητα αντιμετώπισής τους», καθώς και η «διάσωση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας». Την καθοριστική απάντηση στο ζήτημα της χρηματοδότησης πάντως δίνει, μιλώντας στο Sputnik, ο δήμαρχος της Λέσβου Σπύρος Γαληνός, ο οποίος τονίζει ότι «δεν είναι θέμα χρημάτων. Είναι θέμα ορθών πολιτικών. Το χρήμα είναι απλώς υποστηρικτικό για να εφαρμόζονται οι πολιτικές. Δε δίνω το χρήμα και βρες εσύ τι θα κάνεις. Δεν αντιμετωπίζεται μόνο με χρήμα αυτή η μεγάλη ανθρωπιστική κρίση».

Η κατάσταση που έχει διαμορφωθεί λόγω της αύξησης των προσφυγικών ροών και του σοβαρού προβλήματος υπερπληθυσμού στις δομές των νησιών του ανατολικού Αιγαίου και ιδιαίτερα της Λέσβου έχει σαφώς συνέπειες και στην τοπική κοινωνία και οικονομία.

Άλλωστε, στο συγκεκριμένο συμπέρασμα καταλήγει και το ίδιο το ελληνικό δημόσιο καθώς στο προσχέδιο προϋπολογισμού του 2018 αναφέρεται συγκεκριμένα ότι «η μείωση των καθαρών ταξιδιωτικών εισπράξεων κατά 0,88 δισ. ευρώ το 2016 (παρά την αύξηση των αφίξεων μη κατοίκων στη χώρα) αποδίδεται κυρίως στην επιθετική τιμολόγηση των υπηρεσιών διαμονής, ως μέσο προσέλκυσης ταξιδιωτών και αντιστάθμισης της επίδρασης της προσφυγικής κρίσης στην αντίληψη για την Ελλάδα ως τουριστικού προορισμού», κάνοντας αναφορά σε σχετική έρευνα του ΣΕΤΕ.

Όπως προκύπτει από τα όσα είπαν στο Sputnik οι υπεύθυνοι φορείς, η ρίζα του προβλήματος που εντοπίζεται στη Μόρια, αλλά και σε άλλα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης στα νησιά του Αιγαίου δεν είναι άλλο από τον υπερπληθυσμό.
Οι πρόσφυγες και οι μετανάστες που φτάνουν στα ελληνικά νησιά βρίσκονται εγκλωβισμένοι με αποτέλεσμα να υποχρεώνονται να περιμένουν για μήνες για την επεξεργασία των αιτήσεών τους και, συνεπώς, για την προώθησή τους στην ενδοχώρα.
Ο υπουργός Μεταναστευτικής Πολιτικής Δημήτρης Βίτσας μίλησε στο Sputnik για την κατάσταση στη Μόρια και τις λύσεις που καλείται να δώσει το υπουργείου του, τονίζοντας, παράλληλα και τις ευθύνες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
«Είναι χαρακτηριστικό ότι από τον Ιούνιο μέχρι τις 16 Σεπτεμβρίου από τα νησιά έχουμε άρει τον γεωγραφικό περιορισμό για περισσότερους από 6.000 ανθρώπους. Άρα στη Μόρια το 70% των ανθρώπων είναι αυτοί που έχουν έρθει το τελευταίο τρίμηνο», τονίζει ο υπουργός προσθέτοντας ότι από τις 11 μέχρι τις 16 Σεπτεμβρίου, «από τη Μόρια πήραμε 616 ανθρώπους και στη Μόρια έφτασαν μέχρι χθες το βράδυ (17/9) 816».

«Η βασική μας προσπάθεια είναι όσοι δεν έχουν γεωγραφικό περιορισμό να έρθουν στην ηπειρωτική Ελλάδα. Αυτό σημαίνει ότι δημιουργούμε άλλες 3.000 θέσεις με έντονους ρυθμούς πάνω από τις 5.000 που έχουμε ήδη δημιουργήσει στην ηπειρωτική Ελλάδα. Το δεύτερο είναι να επιταχύνουμε τις διαδικασίες ασύλου και ευαλωτότητας. Συγκροτούμε κινητές ομάδες που θα φτάσουν στη Μόρια και σε άλλα νησιά για να επιταχυνθεί αυτή η κατάσταση», εξηγεί ο κ. Βίτσας αναφερόμενος στις λύσεις που επιχειρεί να δώσει το υπουργείο. Σε σχέση με τις ευθύνες της Ευρώπης ο κ. Βίτσας τονίζει ότι «δεν είμαι ικανοποιημένος από όσα γίνονται στην Ευρώπη».